Αναφορά στη σχέση επιστήμης και πολιτικής…
Του Δημήτρη Πατέλη[1]
Στις μέρες μας όλο και πιο συχνά βλέπουμε να εμπλέκονται επιστήμονες στο δημόσιο βίο, στην πολιτική. Είναι άραγε αυτό θεμιτό; Ταυτίζονται άραγε οι πολιτικές λειτουργίες της εξουσίας με τη θέση και τον ρόλο της επιστήμης στην κοινωνία; Ας ορίσουμε όσο πιο απλά γίνεται τις έννοιες. Η επιστήμη είναι μια εξαιρετικά περίπλοκη δραστηριότητα, που ασκείται για λογαριασμό του συνόλου της ανθρωπότητας και αποσκοπεί στη συστηματική «παραγωγή» αντικειμενικών, τεκμηριωμένων και αποδεικτικών γνώσεων για την πραγματικότητα. Η πολιτική είναι αγώνας για την επικράτηση, για την εξουσία και την κυριαρχία των συμφερόντων μέρους της κοινωνίας επί άλλου μέρους, επί του συνόλου της κοινωνίας. Για αυτό και στη συνείδηση του λαού, των απλών ανθρώπων, η πολιτική θεωρείται «βρώμικη δουλειά». Η ανιδιοτελής αναζήτηση της αλήθειας κατά κανόνα διαφέρει πάρα πολύ από την επιβολή ιδιοτελών συμφερόντων.
Κάθε απόπειρα επιβολής ιδιοτελών σκοπιμοτήτων στην επιστημονική έρευνα και στην επιστημονική κοινότητα υπονομεύει την αντικειμενική αναζήτηση της αλήθειας, απομακρύνει την έρευνα από την εξυπηρέτηση των πραγματικών αναγκών της κοινωνίας. Μετατρέπει την επιστήμη σε εργαλείο-όπλο, σε πολλαπλασιαστή ανταγωνιστικής ισχύος των κρατούντων, καθιστώντας την εν πολλοίς επίσης «βρώμικη δουλειά».
Ωστόσο, στη σημερινή κοινωνία, η πολιτική δεν μπορεί να αγνοεί την επιστήμη, ούτε και η επιστήμη την πολιτική. Δεδομένου μάλιστα ότι η πολιτική έχει τα πρωτεία και την ισχύ, επιδρά στη θέση, στο ρόλο, στις κατευθύνσεις, στις ιεραρχήσεις-προτεραιότητες, στην αξιολόγηση και στη χρηματοδότηση καθώς και στη διοίκηση της επιστήμης. Με όλα αυτά συνδέονται και οι εκάστοτε πολιτικές παρεμβάσεις στην επιστήμη. Η πολιτική εισχωρεί και στη θεσμική και εξωθεσμική, οργάνωση και διοίκηση της επιστημονικής κοινότητας. Η οικονομική και πολιτική εξουσία χρησιμοποιεί εργαλειακά επιστημονικές γνώσεις, αλλά και το κύρος, την αυθεντία κάποιων πρόθυμων και διαθέσιμων επιστημόνων για την άσκηση πολιτικής χειραγώγησης και εξαπάτησης, ώστε να επιτυγχάνει ιδιοτελείς σκοπούς και συμφέροντα. Συγκροτεί επιτροπές συμβούλων και εμπειρογνωμόνων στη δούλεψή της, που τις εκθέτει συχνά στα ΜΜΕ. Όταν οι επιστήμονες αρθρώνουν λόγο ως όργανα στη δούλεψη συμφερόντων, πρακτικά υποσκελίζουν ή και ακυρώνουν την ανιδιοτελή και αντικειμενική ερευνητική τους ιδιότητα. Αυτό συνιστά μια διαδεδομένη μορφή εκφυλισμού και εκχυδαϊσμού της επιστήμης και της επιστημονικής κοινότητας.
Η έκθεση αυτή των επιστημόνων-υπηρετών της εξουσίας, η εκ των πραγμάτων ταύτισή τους με τις εκάστοτε επιλογές που επιτάσσουν τα ιδιοτελή συγκυριακά συμφέροντα, οι παλινωδίες τους, και οι αντιφάσεις στις οποίες πέφτουν, κλονίζουν την εμπιστοσύνη και το κύρος της επιστήμης και των επιστημόνων στα μάτια της κοινωνίας. Απαξιώνουν την ίδια την επιστήμη και την παιδεία. Υπονομεύουν τελικά την ίδια την αξίωση για λογική σκέψη, για ορθολογισμό. Έτσι ευνοείται κάθε μορφής ανορθολογισμός, σκοταδισμός και παραλογισμός, ανοίγει πεδίο δράσης για τυχάρπαστους και δόλιους συνωμοσιολόγους και κομπογιαννίτες…
[1] Αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Πολυτεχνείου Κρήτης dpatelis@isc.tuc.gr