Μα τι είναι αυτός ο Μίκης που συγκλόνιζε εν ζωή, συγκλονίζει και με τον θάνατό του; Θεός ή δαίμων, μουσουργός ή πολιτικός, καλλιτέχνης ή στοχαστής, διεθνιστής ή πατριώτης, κοσμοπολίτης ή εθνικιστής, κομμουνιστής ή συντηρητικός αστός; Τι του αξίζει τελικά, μακαρισμοί ή αναθέματα;
Είμαστε ένας λαός με πολύ έντονο το μικροαστικό στοιχείο. Ο μικροαστός αντιμετωπίζει κάθε μεγάλον άνθρωπο της ιστορίας με «τα καλά και συμφέροντα».
Με μια ζυγαριά μπακάλικου τύπου: «αυτός έκανε πολλά καλά, αλλά και πολλά κακά, έχει μια καλή πλευρά και μια κακή πλευρά, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα»! Η «ιστορική κρίση» του μικροαστού σταθμίζει τα πράγματα σαν ζυγαριά μπακάλη:«να κρατήσουμε την καλή πλευρά και να πετάξουμε την κακή», πάντα βάσει της δογματικής αντιδιαστολής καλού-κακού, φίλου-εχθρού, κομματικού-αντικομματικού, ομοϊδεάτη αντιφρονούντος κ.ο.κ., για να τα «τακτοποιήσει» στη συνείδησή του σε βολικά ράφια/σχήματα…
Ωστόσο, οι άνθρωποι -ιδιαίτερα οι μεγάλοι- συμπυκνώνουν τις βαθύτερες αντιφάσεις της εποχής, τις διογκώνουν, τις ενισχύουν και τις αναπέμπουν δονώντας πάθη.
Η ίδια η κίνηση της ζωής είναι διαλεκτική: πορεύεται μόνο μέσα από αντιφάσεις, εναντιότητες και συγκρούσεις, σε ένα και το αυτό άτομο, σε μία και την αυτή δημιουργία. Ενότητα και πάλη, είναι οι βασικοί τρόποι μετασχηματισμού και αναδιάταξης των αντιθέτων σε μια νέα αρμονία του λόγου. Είναι οι κινητήριες δυνάμεις της ανάπτυξης, μέσω επαναπροσδιορισμών των αντιθετικών όρων του συμπαντικού γίγνεσθαι, μέσω της υπέρβασης παρωχημένων μορφών, μέσω καταστροφής και δημιουργίας.
Κάθε επιλεκτικός υπερτονισμός της μίας πλευράς ενός αντιφατικού όλου με αντίστοιχη υποτίμηση ή αγνόηση της άλλης, νεκρώνει την ζωντανή δυναμική κίνηση του ανθρώπου και της ιστορίας.
Αυτός ο μεγαλοφυέστατος μουσικοσυνθέτης της ρωμιοσύνης, του εθνικοαπελευθερωτικού και του παγκόσμιου επαναστατικού/διεθνιστικού κομμουνιστικού κινήματος δεν χωρά σε καλούπια και μεταφυσικά σχήματα. Είναι ο ίδιος μια ατόφια, αυθεντική και αντιφατική ολότητα. Η μοναδική καλλιτεχνική δημιουργία του απηχεί και συνθέτει σε ανυπέρβλητα συμπυκνώματα το βαθύ βίωμα, τον δυναμισμό, την αντιφατικότητα, τα αδιέξοδα, τις νίκες και τις ήττες, των λαϊκών αγώνων μιας ολόκληρης εποχής, του περήφανου αντάρτη που βασανίστηκε, δολοφονήθηκε, συκοφαντήθηκε και ταπεινώθηκε από αποβράσματα, αλλά δεν λύγησε. Συνδυάζει το εθνικό με το διεθνικό, το τοπικό με το πανανθρώπινο, το επιμέρους με το καθολικό. Είναι η ηθική και αισθητική νίκη, η υψηλή πολιτισμική υπεραναπλήρωση της ήττας των δυνάμεων της προόδου στα πεδία των άνισων και άδικων μαχών με τις δυνάμεις της οπισθοδρόμησης, της αντίδρασης, του δωσιλογισμού και της υποτέλειας. Δεν υπάρχει προηγούμενο/υπόδειγμα βαθύτερης οργανικής σύνθεσης της μεγάλης ποίησης με τη μεγάλη μουσική, αλλά και της λαϊκής παράδοσης με την έντεχνη, τη λόγια, τη συμφωνική. Δεν αποτυπώνει απλώς συγκυριακά βιώματα. Ιεραρχεί επιλεκτικά τα βαθύτερα και σημαντικότερα, αυτά που έχουν ρίζες και πανανθρώπινη προοπτική, τους προσδίδει μοναδική αισθητική μορφή και περιεχόμενο, τα ανυψώνει σε υψιπετή επικά και λυρικά κελεύσματα, στο άκουσμα των οποίων δονείται και πάλλεται η καρδιά και ο νους, νοηματοδοτείται η ελπίδα και ο σκοπός του συλλογικού αγώνα.
Σε ένα διαχρονικό προσκλητήριο-εγερτήριο σάλπισμα, που μας προτρέπει με τρόπο ανεπανάληπτο «να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα», να τσακίσουμε τα δεσμά κάθε δυναστείας, κάθε ντόπιου και ξένου δυνάστη, κάθε εκμετάλλευσης και καταπίεσης, προσδίδει υπαρξιακό νόημα όχι στο «να ξεχωρίσουμε απ’ τον κόσμο», αλλά στο «να σμίξουμε τον κόσμο»… Για αυτό προτάσσει αυτοκριτικά την κομμουνιστική του στράτευση στο στερνό του γράμμα-διαθήκη.
Όλα αυτά συγκαταλέγουν τον Μίκη στην κορυφή του πανθέου της κλασικής ελληνικής, αλλά και της βαθιά πανανθρώπινης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Ας σπάσουμε το φράγμα της ντροπής και της σιωπής, που επί δεκαετίες έχει αποκλείσει σχεδόν κάθε προβολή/αναφορά στον επικίνδυνο για το καθεστώς ορμητικό χείμαρρο αυτού του προσκλητηρίου. Εμείς που είχαμε την τύχη να γαλουχηθούμε στο κίνημα με τα νάματά του, ας συμβάλλουμε να γίνει κοινωνός της καθαρτήριας δύναμης του μηνύματός του και η νεολαία μας, παραμερίζοντας φθοροποιούς θορύβους και υποκατάστατα.
Ας κρατήσουμε αυτό το ανεπανάληπτο στην παγκόσμια δημιουργία φως του Μίκη και ας αφήσουμε στην άκρη κάποιες ανερμάτιστες σκιές και εκφάνσεις του…
Αθάνατος!
Δημήτρης Πατέλης
Αν. καθηγητής Φιλοσοφίας Πολυτεχνείου Κρήτης